Erzurum Güncel- Samsun’da Rum çeteleri ve Türk halkı arasında yaşanan çatışmaları durdurmak ve çözüme kavuşturulması için Osmanlı Hükümeti tarafından Mustafa Kemal Atatürk görevlendirilmiş ve 9. Ordu Müfettişliği kendisine verilmiştir. Bu olay üzerine Mustafa Kemal Atatürk Bandırma Vapuru ile Samsun’a ulaşmış ve bir hafta Mantıka Palas otelinde kalmıştır. Bu süreçte bölgede meydana gelen çatışmaların sebebini araştırmış ve işgalcilere karşı bizzat Türk direniş örgütlerinin kurulmasında etkin rol oynamıştır. Mustafa Kemal Atatürk, bu bir haftalık süreç sonunda Havza'ya geçmiştir. Havza'da geçirdiği on yedi gün sonunda ise şehirden ayrılarak Amasya'ya hareket etmiştir.

Samsun'a 19 Mayıs'ta Tütün İskelesi'nden çıkan Mustafa Kemal Paşa görevinin gereklerini yerine getirmeye başlamış ve bazı incelemelerde bulunmuştur. Bu incelemeler sonucunda Rum çetelerinin Müslüman halka saldırdığı, yerel yöneticilerin ise dış devletlerin de duruma karışmasıyla bu olaylara müdahale edemediği kararına varmıştır. Bunun üzerine Canik mutasarrıfını görevden alarak yenisini atamıştır ve bölgede oluşan karışıklıklara yabancı askerlere aldırmaksızın doğrudan müdahale etmesini emretmiştir.

Erzurum ve Ankara'da bulunan kolordular ile iletişim kuran Mustafa Kemal Atatürk müfettişlik görevleri arasında yer alan "bölgede yer aldığı iddia edilen Türk direniş topluluklarının dağıtılmasını yerine getirmek bir kenara kendi eliyle ulusal direniş örgütleri kurulmasında en önde yer almıştır. Mustafa Kemal Atatürk tümüyle İngiliz denetiminde bulunan şehirde ulusal hareketin yönetilemeyeceğine kanaat getirmiş ve 25 Mayıs günü Havza'ya hareket etmiştir. Havza'da geçen günlerinde Ankara ve Konya'daki kolordu komutanları ile telgraflaşmış, ülkedeki genel durum hakkında bilgi almıştır.

Bir hafta Samsun'da, on yedi gün de Havza'da kalan Mustafa Kemal Paşa bu süreçte Anadolu'nun ve halkın genel durumu hakkında bilgi almış ve ulusal hareketin temellerini atmıştır. Bunun yanında 28 Mayıs 1919 günü müdafaa-i hukuk cemiyetlerine gönderdiği bir genelgeyle İzmir'in İşgalinin protesto edilmesini istemiş ve bunun sonucunda tüm Anadolu'da 96 miting gerçekleştirilmiştir. 

Osmanlı Hükümetince Atatürk’ün mitingler düzenlemesi hoş karşılanmamış ve kendisinin İstanbul'a dönmesi emredilmiştir. Harbiye Nezareti'ne oyalayıcı bir telgraf gönderen Atatürk 12 Haziran 1919 günü Amasya'ya hareket etmiş ve burada bir genelge ilan ederek açıktan açığa Milli Mücadele'nin başladığını duyurmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna giden yolun ilk durağı kabul edilen bu olay Türkiye tarihindeki dönüm noktalarından birisidir. Şark Meselesi adı altında yok edilmek istenen Türkler için 19 Mayıs 1919 günü milli bağımsızlığa, çağdaşlaşma ve demokratikleşmeye giden yolun ilk adımıdır.

Bu gün Atatürk'ün çok önem verdiği bir gündür. Atatürk, cumhuriyet kurulduktan sonra 19 Mayıs'ın önemini bu günü doğum günü olarak kabul ederek göstermiştir.

Ayrıca 19 Mayıs, 1938 yılından beri millî bayram olarak kutlanmaktadır. Ancak Atatürk "doğum günüm" dediği 19 Mayıs kutlamalarına sadece bir kez katılabilmiştir.