Erzurum Güncel- Dünyada uzayın en iyi izleneceği merkezlerden olup, optik özellikleri bakımından dünyada tek olan teleskobun bulunacağı, Erzurum'daki Doğu Anadolu Gözlemevi'nde (DAG), Türkiye'de ilk kez kızılötesi bölgede de gözlem yapılabilecek.

Kentteki 3 bin 170 rakımlı Konaklı Karakaya Tepeleri'nde, Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) bünyesinde, Kalkınma Bakanlığı ve Atatürk Üniversitesi desteğiyle 2012 yılında yapımına başlanan ve ülkenin 2023 vizyon projelerinden olan DAG'ın inşaat çalışmaları tüm hızıyla sürüyor.

İnşaatı 2018'de tamamlanacak DAG'da ilk gözemin 2020 yılında yapılması bekleniyor.

Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ömer Çomaklı, AA muhabirine yaptığı açıklamada, DAG'ın, Kalkınma Bakanlığının desteklediği en büyük yatırım araştırma projesi olduğunu vurgulayarak, desteklerinden ötürü Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan ve Başbakan Binali Yıldırım'a teşekkür etti.

Böyle bir yatırımın ülkeye kazandırılmasının önemine dikkati çeken Çomaklı, "Bu tesis, kuracağımız ekipman ve laboratuvarlarla 4 metre çap altındaki bütün gözlemevi istasyonlarının bakım ve onarım merkezi olacak." dedi.

Prof. Dr. Çomaklı, DAG'ın yapımının başarıyla yürütüldüğüne işaret ederek, "DAG, 4 metre çaplı aynası ile Türkiye'nin en büyük teleskobuna sahip ve ilk kez kızılötesi bölgede gözlem yapacak, uluslararası düzeyde son teknolojik ekipmanlarıyla bir gözlemevi olacak." diye konuştu.

DAG teleskobunun adaptif optik sisteminin tasarımı ve üretimi ile gözlemevi kontrol sistemi yazılımlarının ATASAM bünyesindeki DAG Teknik Ekibi tarafından tamamen yerli imkanlarla gerçekleştirildiğine işaret eden Çomaklı, gözlemevinin, Avrupa'nın en büyük ayna kaplama ünitesine de sahip olacağını söyledi.

Çomaklı, DAG'daki çalışmalara ilişkin şunları kaydetti: 

"2014 ve 2015 yılında sırasıyla DAG teleskop ve kubbe ihaleleri yapılmış ve üretimleri Belçika ve İtalya'da başlamıştır. DAG teleskobunun fabrika kurulumu ve testleri aşamasına geçilmiş ve İtalya'da fabrika kurulumu başlatılmıştır. En önemli ekipmanı 4 metrelik ayna 2016 yılında Almanya'da üretilmiş ve teslim alınmış ardından kaplanmak üzere Rusya'ya gönderilmiştir. Yaklaşık 2500 dönümlük gözlemevi yerleşkesi için planlanan arazinin Atatürk Üniversitesine esas tahsisi yapılarak tapusu alınmıştır. Aynı zamanda odak düzlemi aygıtları için uluslararası duyuruya çıkılmış gözlemevi yerleşkesinde gereken altyapının yüzde 85'i tamamlanmıştır. Gözlemevinin jeneratör ihalesi yapılmış ve diğer enerji ekipmanlarının ihalelerine çıkılmıştır. Ayrıca bu yıl Atatürk Üniversite yerleşkesinde DAG'ın optik laboratuvar inşaatının başlatılmasına yönelik arazi, alt ve üst yapısal işlemler de başlatılmıştır."

Optik özellikleri bakımından dünyada tek

Üniversitenin Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) Müdürü ve DAG Proje Yürütücüsü Doç. Dr. Cahit Yeşilyaprak da DAG'da optik özellikleri bakımından sınıfında dünyada tek olma özelliği taşıyan teleskobun yer alacağını vurguladı.

DAG'da ilk ışığın 2020 yılında alınacağını ifade eden Yeşilyaprak, dünyadaki birçok üniversitenin işbirliği yapmak ve gözlemevinden faydalanmak için şimdiden başvurduğunu kaydetti.

Yeşilyaprak, gözlemevinin içinde ve üzerinde bulunacak sistemden dolayı inşaatın zor ilerlediğini belirterek, teleskoba ilişkin şu bilgileri paylaştı: 

"DAG, Türkiye'nin en büyük 4 metre çaplı, tek parça aynaya sahip ilk kızıl ötesi teleskobu. Bu çapta dünya üzerinde 10 teleskop var ama bizim eklediğimiz birkaç optik ve son teknolojik özelliklerle dünyada bu sınıftaki tek teleskop olacak. Tüm tasarım ve yazılım kısmı Türk ekip tarafından yapıldı. Burada bu enlem boylamda bu çapta dünya üzerinde teleskop yok. Büyük teleskopların tamamına baktığımızda Hawaii ve Şili'de var. Orada gündüz olduğunda burası gece olduğundan oradaki projelerin devamı için şu anda burası cazip yer haline geldi."

Doç. Dr. Yeşilyaprak, "Bütün dünyanın astronomi ve bilim camiasının gözü bu teleskopta. Nedeni, gece gündüz farkını ortadan kaldıracak enlem ve boylamdayız. Erzurum'da kar yağışının fazla ancak nemin az olması, havanın soğuk olması, astronomik açıdan en önemli avantajlardan biri. Biz kızıl ötesi gözlem yapacağımız için soğuk hava ideal bir durum. Kar yağışı da atmosferi temizlediği için önemli." ifadelerini kullandı.

Erzurum Valisi Seyfettin Azizoğlu ise gözlemevi tamamlandığında, kuzey yarım küre ile güney yarım kürearasında uzayın 24 saat kesintisiz izlenebileceğini belirterek, DAG'ı hızla bitirmek için üniversite ile el birliğiyle uğraştıklarını, Erzurum'da bilim insanlarına hizmet etmenin mutluluğunu yaşayacaklarını dile getirdi.

Azizoğlu, "Erzurum, bölgemizin en bakir yerlerinden biri. Hava kirliliği açısından bölgemizin en temiz yerlerinden. Şu anda gözlemevinin yapıldığı yer uzayın en güzel izlenebildiği bir coğrafyamız. Bundan dolayı burası tespit ve tercih edildi. Türkiye'nin de bu anlamda uzayın izleneceği bu özellikte bir yeri yok." değerlendirmesinde bulundu.