Erzurum Güncel- rk siyasi tarihinde "ideolojik kalıplara sıkışarak" ele alınan "Başkanlık" ve "Yarı Başkanlık" tartışmalarına önemli katkı sağlayacak bir dosyayı açıyor. Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ'ın "Mutlaka tartışılmalı" sözlerinin ardından gündeme oturan "Başkanlık/Yarı Başkanlık" konusu bütün tarafların değerlendirmeleriyle ele alınacak. İktidar ve muhalefet sözcülerinin yanı sıra Anayasa hukukçuları, akademisyenler ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri görüşlerinin yer verileceği dizide; "Başkanlık ve Yarı Başkanlık sistemi nedir?", "Başkanlık istikrar mı getir, diktaya mı neden olur?", "ABD, Latin Amerika ve Fransa örnekleri", "Türkiye'de başkanlık sisteminin dünü bugünü", "Anayasa'da Cumhurbaşkanı'nın yetki ve rolü", "Parlamenter sistemin tartışılan yönleri", "1924, 1961 ve 1982 Anayasalarında parlamenter sistem", "Parlamenter sistem tıkandı mı?", "Mevcut yapı, yasama ve yürütme ilişkileri nasıl etkiliyor?", "İki Meclis'li yapı (Meclis ve Senato) Türkiye'ye ne getirir?", "1980 öncesi uygulamaları, aksaklıkları, artıları- eksileri" başta olmak üzere akla gelen tüm ayrıntıları yaklaşık bir hafta süreyle tartışacağız... Türkiye, koalisyon krizlerinin tavan yaptığı 1970'li yıllardan bu yana "başkanlık ve yarı başkanlık" sistemlerini tartışıyor. Bu konuda ilk ciddi tartışmalar Turgut Özal'ın cumhurbaşkanlığı döneminde yapıldı. Daha sonra Süleyman Demirel, cumhurbaşkanlığı döneminde ve cılız da olsa eski başbakanlardan Tansu Çiller de başkanlık sistemini dile getirdi. Başbakan Tayyip Erdoğan, başbakanlık koltuğuna oturduktan kısa bir süre sonra 2003'te yaptığı bir açıklama ile başkanlık sistemini tekrar tartışmaya açtı. Geçen 9 yıllık süre içinde konuyu aralıklarla gündeme getirmeye devam etti. Erdoğan, yeni anayasa çalışmaları kapsamında başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinin değerlendirilmesi gerektiğini belirtip, Türkiye gündemine bomba gibi düşen bir çıkış yaptı. Siyaset kurumu, bugüne kadar ortaya başkanlık sisteminin nasıl işleyeceği, ABD mi, yoksa Latin Amerika ülkelerine yakın bir model olacağına ilişkin bir tartışma ortaya koymadı. Başbakanlık ve Yarı Başkanlık Sistemi tartışmaların ana eksenini oluşturan "Mevcut parlamenter sistem Türkiye'ye dar mı geliyor?" sorusu ise en çok yanıt arayan unsur olarak hâlâ ortada duruyor. Anayasa Uzlaşma Komisyonu, önümüzdeki haftalarda parlamenter sisteme ilişkin bölümlere gelecek. AK Parti, bu süreçte kendi öneri ve modellerini ortaya koyacak. AK Parti, hükümet sistemleri ile ilgili bölüme yönelik şimdiden çalışma yapıyor, strateji geliştiriyor. Komisyon, sistemi tartışmaya başladığından geçmişten farklı olarak masaya bir model konulması üzerinde kafa yoruluyor. AK Parti'nin hukukçu kurmayları sürece ilişkin iki seçenekli strateji geliştiriyor. Buna göre, AK Parti önceliğini başkanlık sistemine verecek. Uzlaşma Komisyonu, ilgili bölüme geldiğinde başkanlık sistemine ilişkin önerisini CHP, MHP ve BDP'ye sunacak. Böylece başkanlık sistemi TBMM çatısı altında ilk kez resmi kayda geçmiş olacak. Bu sisteme pek de sıcak bakmayan üç parti, dirençlerini sürdürürse, "geçici nokta" konulacak. DARALTILMIŞ-GENİŞLETİLMİŞ YETKİ İkinci aşamada ise "Yarı Başkanlık" modeli masaya gelecek. Halk tarafından seçilecek cumhurbaşkanı yarı başkanlığa geçişin alt yapısını oluşturacak. Bu kapsamda Cumhurbaşkanı için "daraltılmış" veya "genişletilmiş" yetkiler tanımlanacak. Daraltılmış yetkide, Çankaya yetkilerini "karşı imza" yöntemi ile kullanacak. Cumhurbaşkanının aldığı her kararda ilgili bakanın mutlaka imzası olacak. Bugün olduğu gibi bazı atamalar başta olmak üzere kendi başına yetki kullanamayacak. Genişletilmiş yöntemde ise cumhurbaşkanın yetkileri artırılırken, hükümete verilen yetkiler daraltılacak. Seçilmiş Cumhurbaşkanı, milletvekilleri arasından Başbakan'ı atayacak. Başbakan da kabinesini belirleyecek. Yeni yöntemde hükümetin güvenoyu almasına gerek kalmayacak. Atamalar da bugün olduğu gibi üçlü imza ile değil Cumhurbaşkanının tek imzası ile mümkün olacak. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisi ile ilişkisi kesilmeyecek. Çalışmaların can alıcı noktasını ise iki sistemi halk oyuna sunmak oluşturuyor. AK Parti kurmayları, mevcut Anayasa'da hiçbir değişiklik yapılmasa bile halkın seçtiği cumhurbaşkanı ile yarı başkanlık sistemine fiilen geçileceğini düşünüyor. Böyle bir sistemin çatışmaları da beraberinde getirmesinden endişe ediliyor. Çünkü mevcut cumhurbaşkanları geniş yetkilere sahip olsa da parlamentodan çıktıkları için bu yetkilerini tamamen kullanmıyor. Yüzde 51 ile halk tarafından seçilen cumhurbaşkanını karşısında daha az oyla seçilmiş bir başbakan olduğunda yetkilerin alabildiğine geniş kullanılmasının gündeme geleceği belirtiyor. AK Parti, bu çatışmanın önlenmesi için genişletilmiş ve daraltılmış yetki formülleri üzerinde duruyor. AK Parti'li İyimaya: 'Aralıklı başkanlık' sistemi de gündemde Adalet Komisyonu Başkanı, Uzlaşma Komisyonu üyesi Ahmet İyimaya, tartışmalara yeni bir pencere açacak açıklamalar yaptı. İyimaya, yeni anayasayı hazırlayan Uzlaşma Komisyonu'nun anayasanın hükümet sistemleri ile bölümüne geldiğinde "başkanlık, yarı başkanlık ve parlamenter sistemin yanında aralıklı başkanlık sisteminin" de değerlendirileceğini söyledi. İyimaya, aralıklı başkanlığın nasıl bir sistem olduğunu ise şöyle anlattı: "Aralıklı başkanlık sistemi dünyaca ünlü anayasacı Giovanni Sartori'nin geliştirdiği bir sistem. Buna göre parlamenter sistem uygulanacak. Hükümet ve parlamentoda yaşanan sorunlar sistemi krize sokarsa, performans düşerse otomatik olarak başkanlık sistemine geçiliyor. Bakanlık sisteminin bir dönem devam edip tekrar parlamenter sisteme mi dönüleceği yoksa başkanlık ile bir süre daha mı gidileceğine ilişkin ayrıntılar anayasada belirtilir. Bunlar tartışılır." CHP'li Batum: ABD dışında taklit edilmesi imkânsız CHP Eskişehir Milletvekili, Uzlaşma Komisyonu üyesi Prof. Dr. Süheyl Batum başkanlık sistemine, AK Parti önerdiği için değil, Türkiye için uygun olmadığı, ABD dışında hiçbir ülkede uygulanamadığı için karşı olduklarını ifade etti. Batum itirazların şöyle dile getirdi: "ABD dışında başkanlık sistemini uygulayan tek bir ülke olmamıştır. Güney Amerika ülkelerindeki girişimler diktatörlükle bitti. Rusya'da Yeltsin parlamentosunu topa tutmuştur. 1975'te yarı başkanlık sistemini deneyen Yunanistan'da başarısız olmuştur. Bu nedenle hukukçular 'taklit edilemez sistem' diyor." MHP'li Öztürk: Dünyada örnekleri diktatörlüğe gitti MHP Erzurum Milletvekili Uzlaşma Komisyonu üyesi Oktay Öztürk, Türktiye'nin 89 yıldır bir sistem uygulağını ve iyi kötü her yanını bildiğini söyledi. Bu nedenle mevcut sistemin eksiklerini tamamlamanın, arızalarını tespit edip gidermenin daha kolay olduğunu belirten Öztürk "Hal böyleyken dünyada geniş bir uygulama sahası olmayan, sadece ABD'de uygulanan, başka yerlerde yarı başkanlık olarak başlayıp diktatörlüğe giden sistemi tartışıyoruz. Şu an bulunduğumuz şartlar, konjonktür, böyle bir sistemin Türkiye'ye hiçbir fayda getirmeyeceğini ortaya koyuyor" dedi. BDP'li Kaplan: Yerelin güçlenmesi bugün en acil ihtiyaç BDP Grup Başkanvekili Hasip Kaplan kendilerinin temel düşüncesinin özgürlükçü, eşit bir anayasanın yapılması ve güçler ayrılığının işlerliğinin sağlanması yönünde olduğunu belirterek "Buna uyan hem parlamenter sistemler, hem yarı başkanlık, hem de başkanlık sistemi var" dedi. Kaplan şunları söyledi: "Türkiye'deki merkezi yapı tamamen Fransız modeli esas alındığı için, ABD veya Brezilya sisteminden çok farklıdır. Böyle olunca bu sistemde Türkiye'de dönüşümü, Cumhuriyet'in 90 yılından bu yana merkezi idare yapılanmasını kökten değişime hazır mıdır? Bu tartışılıyor. Bizim önerdiğimiz demokratik özerklik projesi, bölge parlamentoları, gücün Ankara küçültülerek iktidarın yerele verilmesi, yerellerin kendi sorunlarını çözmesi, Türkiye'nin en acil ihtiyacıdır şu anda. Bu sistemi hem parlamenter sistem yeni bir Anayasa ile karşılayabilir hem de başkanlık sistemi." SABAH