SANDIK üzerinde hangi etmenin daha güçlü etki yapacağını önceden kestirmek zordur. Çünkü, etki alanları iç içe geçmiş, birbirini tetikleyen faktörlere sahiptir. Ancak seçim propaganda dönemleri ve sandık sonuçları üzerine yapılan akademik çalışmalar bazı etmenlerin sürekliliğini de ortaya koyar. Örneğin, bir araştırma biyolojik etmenin önemine işaret eder; liderlik vasfı taşıyan yüz hatlarına sahip olan adayların daha fazla oy aldığını ileri sürer. Savaş dönemlerinde erkeksi ve baskın yüz hatlarına, diğer yıllarda ise çekici yüz hattına sahip olan adayların başarı kazandığını da örneklerle sergiler. ABD’de 2002 yılında Gregory ile Gallaher’in araştırması ise ses tonunun seçmen üzerindeki etkisini ortaya koyar. İkili, 1960-2000 yılları arasında 19 ABD Başkanı’nın ses kayıtlarını inceler, düşük ses frekansı olan adayların 8 seçimde başarı kazandığını belirtir. Sonrasında yapılan araştırmalar, kadınlarla birlikte erkeklerin de düşük ses perdeli erkekleri daha cazip ve güvenilir bulunduğunu gösterir. Hepsinden daha önemli etkenin medya olduğu da bir gerçektir... UTANGAÇ ETMENİ Seçmenin ilk kez bu kadar sessiz olduğu, son haftaya girilmiş olmasına karşın kararsız sayısındaki yüksekliğin devam ettiği bu seçimde akademik çalışmalara konu olmuş iki etmenin öne çıkması da söz konusu. Bunlardan ilki 1992 yılında İngiltere’de yaşanan ve literatüre ‘’Utangaç Muhafazakâr Seçmen Etmeni’’ olarak giren olay. ‘’Demir Lady’’ Thatcher’ın uygulamalarından ve iç çekişmeden bıkan seçmen, Muhafazakâr Parti’ye oy vereceğini gizleme gereği duyar. Thatcher’ın yerine gelen John Major’u da bir ara umutsuzluğa düşürür; son anketler Muhafazakâr Parti’yi, İşçi Partisi’nin 1 puan gerisinde gösterir. Ancak Muhafazakâr Parti yarışı % 7.6 oy ile önde tamamlar. Anket şirketleri yanılgılarının nedenini araştırır ve muhafazakâr seçmenin oyunu gizleme gereği duyduğunu ortaya koyar. Bu literatüre, ‘’Utangaç Muhafazakâr Seçmen Etmeni’’ olarak geçer. BRADLEY ETKİSİ İkinci önemli etken, 1982 California valilik seçiminde ortaya çıkar. Adayın adından yola çıkarak ‘’Bradley Efekt’’ ya da ‘’Wilder Etkisi’’ olarak da anılır. Olay, 1982’de beyaz aday Dökmeciyan ile beyaz olmayan aday Tom Bradley arasındaki valilik seçimi yarışında yaşanır. Bütün anketler, hatta sandık çıkış anketleri, yani oyunu verdikten sonra dışarı çıktığında kime oy verdiği sorulduğunda söylediği aday isminden yola çıkılarak Bradley’in seçimi kazandığı açıklanır. Ancak sandıklar açıldığında sonuç tam tersi çıkar, Tom Bradley kaybeder, George Dökmeciyan California Valisi seçilir. Yapılan araştırmalar, Bradley’e oy verdiğini veya vereceğini söyleyen seçmenin, ‘’Toplumsal Cazibe Yanlılığı” görüngesinde davrandığını ortaya koyar. Yani seçmen ayıplanacağı, eleştirileceği, ırkçı tutum içinde olmakla suçlanacağı kaygısıyla gerçek niyetini gizlemiş, Bradley’e oy vermeyeceğini söylemekten kaçınmıştır. Bakalım haftaya pazar günü Türkiye’deki sandıklarda hangi etmen, efekt etkili olacak... Muharem Sarıkaya Habertürk