Erzurum Güncel- Kahramanmaraş'ta meydana gelen iki şiddetli deprem 10 ilimizde büyük hasar yarattı ve ne yazık ki 30 binden fazla insanımızın hayatına mal oldu. Korkunç depremden hemen önce kimi hayvanların "garip" davrandığına dair videolar internette sıkça paylaşıldı. Videolardaki iddia, hayvanların şiddetli depremleri insanlardan önce hissedip, buna tepki verdiği yönünde. BBC'nin haberine göre bu teori antik dönemlerden bu yana ortada, peki geçerliliği var mı?

Teorinin doğru olduğu yönünde bilimsel araştırmalar bulunuyor. Sismik makinelerin, insan vücudunun fark edemeyeceği sarsıntıları kaydetmesi gibi, hayvanlar da büyük depremlerden hemen önce meydana gelen hafif şiddetteki öncü depremleri hissedebilecek 'sensörlere' sahip. Bilim insanları böylece hayvanların büyük depremlerden saniyeler önce bunu hissedebildiğini söylüyor. Hatta kimi araştırmacılar, hayvanların bunu öncü depremlerden bile önce hissedebileceğini belirtiyor.

ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS)'na göre, depremden saniyeler önceki anormal hayvan davranışları sismik dalgaların iki şekli arasındaki fark ile açıklanabilir. Primary, öncül ya da P-dalgası bir depremden ilk yayılan dalgalar ve merkezden saniyede birkaç kilometre hızla yayılır. Kurum, bu dalgaların hayvanlar için daha belirgin, hissedilebilir olduğunu söylüyor. P-dalgalarını takiben ikincil ve daha güçlü S-dalgaları yayılmaya başlıyor ve bu dalgalar yeri sallıyor.

USGS'nin Konuyla ilgili raporunda şu bilgiler yer alıyor: "Küçük P dalgasını çok az insan fark eder, bu dalga depremin kaynağından daha hızlı uzaklaşır ve daha büyük olan S dalgasından daha önce size ulaşır. Ancak daha keskin hislere sahip olan hayvanlar P dalgasını, S dalgası ulaşmadan saniyeler önce hissedebilir."

Depremleri tahmin etmek neden bu kadar zor?

Sismolojik cihazlar tarafından fark edilip, analiz edilen öncül sarsıntılar depremler için erken uyarı sistemi olarak kullanılıyor ancak genelde depreme bir dakikadan kısa bir süre kala uyarı yapılabiliyor. Acaba hayvanlar depremi modern makinelerden daha erken ve hatta daha iyi şekilde hissedebilir mi? İnsanlık binlerce yıldır hayvanların depremleri meydana gelmeden saatler önce fark edebildiğini iddia etse de, bilim buna şüphe ile yaklaşıyor.

Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü'nün yöneticisi Martin Wikelski, hayvanların depremleri öncül sarsıntılardan önce hissedebileceğini söylüyor: "Hayvanların deprem işaretlerini hissetmekte iyi olduğuna dair belirtiler var ve bu işaretler sadece sismik hareketlilik değil."

Wikelski'nin 2020 yılında yayınlanan çalışmasında, araştırmacılar, İtalya'daki bir çiftlikte yer alan inek, köpek ve koyunlara elektronik takip cihazları takarak, hareketlerini aylar boyunca, çevrelerinde deprem oldukça izlediler. Buldukları şey ise, hayvanların çevrede meydana gelen sekiz büyük depremin yedisi gerçekleşmeden önce "süper hareketli" oldukları. Hayvanlar bu depremlerden önce aralıksız neredeyse 45 dakika boyunca hareket halindeydi. Araştırma, hayvanların depremleri insanlardan ve herhangi bir öncü sarsıntıdan 12 saat önce hissedebileceğini gösterdi.

Kötü bir şey olacak hissi: Felaket için hayvansal içgüdü

Ancak Wikelski hayvanların bu sıra dışı davranışının sebebinin henüz bilinmediğini söylüyor ve sözlerine şöyle devam ediyor: "Bize bir şey söyleyebileceklerine dair belirtiler var. Ancak bunu nasıl yaptıklarını henüz bilmiyoruz. Tehlikeyi hissedebilmeleri, birbirleriyle iletişim kurma yetenekleriyle bağlantılı olabilir. İnekler ilk başta donup kalıyor. Hiç hareket etmiyorlar. Ardından köpekler gerçekten geriliyor, ardından çılgına dönüp havlamaya başlıyorlar. Ardından koyunlar deliriyor. Ve bunların hepsi bir araya gelince, inekler de çılgına dönüyor."

Wikelski'nin çalışması hayvanların depremi merkez üssünden 20 kilometre uzaktan bile tespit edebildiğini gösteriyor. Şimdi çalışmalarını genişletmeyi planlayan Wikelski, çiftlik hayvanlarının yer altı basıncı ile havaya salınarak yükselen demir seviyelerine tepki verdiği teorisini inceleyecek. Wikelski araştırmasıyla ilgili sözlerini şöyle tamamlıyor: "Hayvanların algılayabildiği farklı etkenler var, ancak bunlar hala bilinmezliğini koruyor."

Fakat 2018 yılında yapılan bir araştırmada, depremden önce anormal hayvan davranışlarına dair 700 iddia incelendiğinde, sonuç alabilmek için daha fazla kanıt gerektiğine karar verildi. Araştırmacılar bu çalışmada hayvanların depremleri sismik makinelerden önce tespit edip edemeyeceği sorusuna odaklandı. 2018 tarihli araştırmayı yürüten bilim insanları, birçok tarihi örneği de ele alarak, depremlerden önce hayvanların garip davranışlarının sebebinin öncü depremler olabileceğini söylüyor. Var olan kanıtların ikinci ağızdan ve hatıralardan oluşmasının da inanılırlıklarına gölge düşürdüğü belirtiliyor.

Radara yakalandı: ABD'de Oklahoma depreminden dakikalar önce uçan kuşlar

Tarihten ve günümüzden daha dişe dokunur örnekler de var. Aktarılan en eski kayıtlardan biri Romalı yazar Aelian'ın M.Ö. 373'te Helike'de meydana gelen deprem öncesinde fare, yılan, kırkayak ve böceklerin şehirden nasıl kaçtıklarını anlatması. Bu deprem ve ardından gelen tsunami Helike'yi yerle bir etti.

Binlerce kuş aynı anda havalandı

2016 yılında da, ABD'de Oklahoma'da meydana gelen depremden 15 dakika önce binlerce kuşun havalanıp uçmaya başlaması radar teknolojisi ile kaydedilmişti.